حکومت اسلامی در سایه قرآن (2) - شروط انتخاب حاکم اسلامی

بسم الله الرحمن الرحیم

حکومت اسلامی در سایه قرآن (2) - شروط انتخاب حاکم اسلامی ( امام اعظم )

چون اسلام آخرین دین آسمانی و مکمل ادیان پیشین، برای رسیدن انسان به سر منزل مقصود و سعادت جاودان است، و به تبع آن زمین از تابش دوباره نور وحی بی‌نصیب می‌گردد پروردگار حکیم و دانا در مدت 23 سال نبوت آخرین منجی بشریت پیامبر صلی الله علیه و سلم بر بندگانش منت نهاد و آخرین مشعل فروزان خود را که روشنگر راه بنی آدم در آخرین برهه از حیات زمینی است در دنیا برای گذر به سوی آخرت با نوری دائمی به دست بندگان خود داد و نور و هدایت خود را کامل نمود : «الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَرَضِيتُ لَكُمُ الإِسْلاَمَ دِيناً» «امروز دين شما را برايتان كامل كردم و (با عزّت بخشيدن به شما و استوار داشتن گام‌هايتان) نعمت خود را بر شما تكميل نمودم و اسلام را به عنوان آئين خداپسند برای شما برگزيدم.» [المائدة/3] واحکام دین ودنیا به کمال رسیده و قواعد کلیِ مورد نیاز آیندگان، وضع گردیدتا امورات جدید بر اساس آن سنجیده شود؛ و از اصول مورد نیاز، آیین حکمرانی بود که علما و اندیشمندان اسلامی در کتاب‌ها و مباحث سیاست شرعی با دقت و ریزبینی بسیار به آن اهتمام ورزیدند و از قرآن وسنت وسیره بزرگان به تدوین آن پرداختند. اهتمام به این امر در ابتدا به امر خدا وند و با تربیت اصحاب رضی الله عنهم به وسیله شخص پیامبر صلی الله علیه و سلم در اموری که رأی و نظر در آن دخیل بود به خصوص در امور دنیوی طبق آیات قرآنی : «وَشَاوِرْهُمْ فِي الأَمْرِ فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَكَّلْ عَلَى اللّهِ إِنَّ اللّهَ يُحِبُّ الْمُتَوَكِّلِينَ» [آل عمران/159] و «وَأَمْرُهُمْ شُورَى بَيْنَهُمْ» بر اساس تفکر شورا و تعاون و همکاری آغاز شد. به همین جهت می‌بینیم که در اولین ساعات وفات پیامبر صلی الله علیه و سلم حتی قبل از غسل و کفن و دفن ایشان مسأله امامت و رهبری جامعه اسلامی با شوری و سپس بیعت همه مسلمانان خاتمه یافت و پس از آن امورات مربوط به پیکر مطهر ایشان انجام گرفت تا مهم‌ترین و والاترین مقام اجرایی سرزمین اسلامی و امورات مرتبط با عامه مسلمانان برای مدتی هر چند کوتاه نیز خالی باقی نماند و در همان لحظه اول خواب و خیال دشمنان و بدخواهان را به کابوس بدل کند. همانگونه که در بخش اول مقاله با استناد به کتاب سیمای صادق فاروق اعظم رضی الله عنه بیان کردیم، نوع حکومت در اسلام و سایه قرآن از نوع هیچ یک از حکومت‌های زمینی "پادشاهی و امپراطوری و دموکراسی  و جمهوری و مشروطه و ..." نبوده بلکه حکومتی الهی با فرمانروایی پروردگار جهانیان و اجرای احکام آن به وسیله مسلمانان و با نظارت و سرپرستی امام اعظم است و از این سو حاکم اسلامی با عناوینی چون «امام اعظم و خلیفه و امیر المؤمنین» شناخته می‌شود که مهم‌ترین و ویژه‌ترین جایگاه را دارا بوده و به طبع شروط و خصوصیات ویژه‌ای را برای اعضای شورای انتخابی "شورای حَل و عَقد" و فرد انتخاب شده می‌طلبد و ما به اذن خداوند عزّ و جلّ در این بخش به آن می‌پردازیم.

امامت به دو صورت انتخاب "شورای حل و عقد" و پیشنهاد و انتصاب شخص به عنوان ولی عهد از سوی امام پیشین با کسب بیعت مردم، منصوب می‌گردد :

شروط و خصوصیات اعضای "شورای حل و عقد" :

امام ماودی در کتاب خود "الاحکام السلطانیة" شروط انتخاب کنندگان را سه شرط می‌داند :

1-     عادل بودن : عدالتی که همه شروط معتبر در آن وجود داشته باشد. یعنی «مسلمان باشند مرد و بالغ و عاقل و آزاد و عادل بوده و فاسق نباشد».[1]

2-     صاحب علم و دانشی باشد که از راه آن کسانی را که شروط تصدی امامت را دارند و شایسته آن هستند را بشناسد.

3-     صاحب رأی و حکمت و دور اندیشی باشد که او را به انتخاب شایسته‌ترین امام و بهترین و آگاهترین آنها به منافع مردم، برساند.[2]

و هر شخص منصف و صاحب انديشه‌ای با دیدن این شروط برای انتخاب کنندگان درک می‌کند که چنین اشخاصی هرگز منافع عمومی را زیر پا نگذاشته و در انتخاب بهترین‌ها به هیچ وجه کوتاهی نمی‌کنند و بر خلاف نظام دموکراسی عقل و شعور مردم توسط دروغ‌پردازی و مکاری‌های احزاب و سران حکومت‌ها به بازی گرفته نمی‌شود و فوراً باطل بودن اصول دموکراسی برایش معلوم گشته و به چنین اشتباه بزرگی در یکسان و برابر قرار دادن رأیِ افراد کور و بینا، دانشمند و بی‌سواد و انسان صالح و فاسد پی برده و مکاری یا حداقل نادانی مدعیان دموکراسی برایش آشکار می‌گردد. خداوند می‌فرماید : «قُلْ هَلْ يَسْتَوِي الأَعْمَى وَالْبَصِيرُ أَفَلاَ تَتَفَكَّرُونَ» «بگو : آيا نابينا و بينا يكسانند؟ (و هر دو مساوي در پيشگاه يزدانند؟) مگر نمی‌انديشيد؟» [الانعام /50] ، «قُلْ هَلْ يَسْتَوِي الَّذِينَ يَعْلَمُونَ وَالَّذِينَ لَا يَعْلَمُونَ» « بگو : آيا كسانی كه آگاهند و می‌دانند، با كسانی كه نمی‌دانند، برابر و يكسانند؟! (هرگز چنین نیست).» [الزمر/9]

شروط شایستگان امامت :

امام ماوردی رحمه الله شروط شایستگان منصب امامت را در هفت مورد ذکر می‌کند :

1-     عادل بودن : با همه شروط آن.

2-     علم و دانش : تا به کمک آن به اجتهاد در امور و احکام جدید بپردازد.

3-     سالم بودن حواس اعم از شنوایی و بینایی و زبان تا مستقیماً به امور متعلق به آنها پرداخته و آنها را درک کند.

4-     سالم بودن بدن از نقص اعضایی که در انجام کامل حرکات یا سرعت در اقدام و واکنش تأثیر دارد.

5-     صاحب رأی و خردی باشد که با آن به سیاست رعیت و تدبیر منافع مردم راه یابد.

6-      دارای شجاعت و پایمردی‌ای باشد که او را به پاسداری کیان مسلمانان و جهاد با دشمنان توانا سازد.

7-     نسب او قریشی باشد چون پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمودند : «الائمة من القریش» «رهبران و پیشوایان از قریش هستند».[3]   ^[4]

قاضی ابو یعلی رحمه الله این شروط را در چهار شرط زیر خلاصه نموده است :

1-     قریش باشد.

2-     صفات مورد نیاز قاضی "آزادی و بلوغ و عقل و علم و عدالت" را داشته باشد.

3-     امور جنگ و سیاست و اجرای حدود اسلامی را به پا دارد و در آن با هیچ کس رفأت و عطوفت ننماید و بتواند شر دشمنان را از مسلمانان دفع کند.

4-     و از نظر علمی و دیانت بر دیگران بر تری داشته باشد.[4]

و قطعاً بر کسی پوشیده نیست که اگر چنین شخصی رهبری جامعه‌ای را بر عهده گیرد حتی اگر مرجعی قضایی برا ی تحت نظر گرفتن او نباشد ـ بر خلاف سردمداران فاسد و فرصت طلب و خیانت پیشه کشورهای دموکراتیک ـ به فکر خیانت و اختلاس و فساد اخلاقی هم نمی‌افتد، چه برسد مرتکب آن گردد.

حال اگر بپرسید اگر چنین کسی با این شروط و صفات یافت نشد چه باید کرد؟ جواب آن چنان پیچیده و دشوار نیست و به طور خلاصه "شورای حل و عقد" بهترین شخص برای آن دوره را طبق شرایط حاکم بر اوضاع مسلمانان بر می‌گزینند و خود در جبران نقص او بر امورات نظارت نموده و او را راهنمایی می‌کنند، برای مثال اگر مسلمانان در حال جنگ یا خطر جنگ بودند و دو نفر برای تصدی منصب امامت وجود داشته که هر دو کمبودهایی در شروط مورد نیاز دارند و یکی متقی و اهل دیانت اما در تدبیر امور نظامی و دلاوری ضعیف بود و دیگری کم تقوا و کم دیانت بود اما در جنگاوری و تدبیر امور نظامی مهارت داشت مصلحت ایجاب می‌کند که نفر دوم به امامت بر گزیده شود چون طبق فرموده پیامبر صلی الله علیه و سلم شرش برای خود و نفعش به عموم مسلمانان می‌رسد اما نفر اول بلعکس نفعش برای خود و به علت عدم آگاهی از شرایط حاکم بر جامعه شرش دامن‌گیر همه خواهد شد.

در اینجا این مطلب را به پایان برده و کسانی که می‌خواهند این امور را در کل بررسی کنند به مراجع داده شده و دیگر کتبی که علما در سیاست اسلامی نگاشته‌اند مراجعه نمایند تا به مطلوب خود برسند اما من برای تکمیل فایده در حد توانایی از منابع موثق و معتبر تاریخی نمونه‌هایی از عدالت و دادوری حاکمان مسلمان را نقل نموده و با رفتار به دور از گفتار مدعیان دموکراسی مقایسه می‌کنم تا گوشه‌ای از عدل اسلام و حاکمان آن و ظلم و جور ادیان ساختگی و فرمانروایانش را به حق جویان و حق طلبان تقدیم کنم. انشاء الله

و الله اعلم و صلی الله و سلم علی محمد و علی آله و صحبه اجمعین.

18 اردیبهشت 1390

اسلام دینی است که بر خود استوار بوده و مرگ و شهادت بزرگان و رادمردان در آن تزلزلی ایجاد نمی‌کند بلکه از ریخته شدن خون هر مسلمان درخت تنومند اسلام تنومندتر و ثمره و محصولات آن افزونتر می‌گردد و اگر با مرگ کسی آسیب می‌دید باید هم گام با بزرگترین مصیبت تاریخ یعنی وفات نبی اکرم صلی الله علیه و سلم و یا مرگ و شهادت خلفای راشدین و بزرگان صحابه ریشه کن می‌شد.

پیوندها :

حکومت اسلامی در سایه قر آن (1) - نوع حکومت در اسلام